Thoái hóa khớp là dạng viêm khớp phổ biến ảnh hưởng đến hàng triệu người trên toàn thế giới. Trình trạng này xảy ra khi lớp sụn bảo vệ đệm các đầu xương của bị hư hại, tổn thương. Nếu không được điều trị kịp thời có thể dẫn đến nguy cơ tàn tật cho người bệnh. Và tháo hóa khớp gối là tình trạng thường gặp nhất, một trong những bệnh phức tạp, diễn tiến một cách âm thầm, khó phát hiện được. Hôm nay Dr Knee giới thiệu đến bạn một cứu tinh trong điều trị thoái hóa khớp gối – phong bế thần kinh. Nếu đã quá quen với những cơn đau thường trực nơi khớp gối mỗi lúc đứng lên, ngồi xuống.
Phong bế thần kinh là gì?
Phong bế thần kinh là phương pháp gây tê vùng, giúp ngăn ngừa hoặc kiểm soát cơn đau bằng cách tiêm hoạt chất gây tê gần rễ thần kinh chi phối vùng cơ thể bị đau. Thủ thuật thường được thực hiện dưới hướng dẫn siêu âm để ngăn chặn dẫn truyền tín hiệu đau từ cơ quan cảm thụ về não. Ngoài ra, có thể hỗ trợ bằng hình ảnh X-quang C-arm hoặc CT scanner để xác định chính xác vị trí thần kinh.
Đốt dây thần kinh khác với phong bế: phương pháp này loại bỏ hoàn toàn dẫn truyền thần kinh, gây tê và giảm đau triệt để. Thuốc tiêm thường là thuốc tê tác dụng dài, đôi khi kết hợp steroid kháng viêm để giảm phù nề, viêm, tăng hiệu quả giảm đau trong một số trường hợp.
Ứng dụng tại khớp gối, phong bế thần kinh được sử dụng điều trị thoái hóa khớp hoặc gây tê, giảm đau mạnh trong phẫu thuật thay khớp nhân tạo. Phong bế thần kinh thể được thực hiện nhằm gây tê các nhánh cảm giác tận cùng chi phối khớp gối, từ đó giảm đau cấp và mạn tính hiệu quả khi các phương pháp khác không đáp ứng.
Giải phẫu khớp gối
Khớp gối là nơi tiếp xúc giữa đầu dưới xương đùi, đầu trên xương chày, xương mác và xương bánh chè. Bao khớp bọc quanh các đầu xương, tạo nên ổ khớp. Màng hoạt dịch lót trong bao khớp tiết dịch bôi trơn. Hệ thống dây chằng, gân, cơ xung quanh có vai trò neo giữ khớp vững chắc, trong khi hệ thống mạch máu và thần kinh tại đây rất phức tạp.
Khớp gối thường được chia thành khoang trước và khoang sau:
-
Khoang sau: được chi phối bởi đám rối khoeo, bắt nguồn từ các dây thần kinh chày và thần kinh bịt.
-
Khoang trước và bao khớp: được chi phối bởi bốn nhánh thần kinh thể, mỗi nhánh tương ứng với một góc phần tư của khoang trước.
Để dễ xác định, người ta chia khoang trước thành bốn góc phần tư, đặt tên theo nhánh thần kinh chi phối:
-
Thần kinh thể trên ngoài (SLGN): góc trên ngoài.
-
Thần kinh thể trên trong (SMGN): góc trên trong.
-
Thần kinh thể dưới ngoài (ILGN): góc dưới ngoài.
-
Thần kinh thể dưới trong (IMGN): góc dưới trong.
Định hướng giải phẫu:
-
Mặt hướng ra ngoài gọi là mặt bên.
-
Mặt hướng vào trong, về phía khớp gối còn lại gọi là mặt trong.
-
Phía trên: phần diện khớp hướng lên trên xương đùi.
-
Phía dưới: hướng xuống bàn chân theo trục xương chày.
>> Xem Thêm: Nhóm Chỉ Định Thay Khớp Gối Là Nhóm Đối Tượng Nào
Phương pháp phong bế thần kinh
Dụng cụ cần thiết:
-
Kim tiêm vát ngắn, dài 50mm, cỡ 22G.
-
Thuốc gây tê tác dụng dài như bupivacain hoặc lidocaine 0,25–0,5% (mỗi nhánh thần kinh cần trung bình 4–5 ml).
-
Bông sát trùng, gel, đầu dò siêu âm.
Tư thế bệnh nhân: nằm ngửa, có thể kê gối nhỏ dưới khoeo để gối hơi cong, giúp khe khớp giãn ra.
Kỹ thuật hướng dẫn: phong bế thần kinh có thể thực hiện dưới siêu âm, X-quang C-arm hoặc CT scanner để xác định chính xác vị trí thần kinh, tránh tai biến khi bơm thuốc, đâm nhầm mạch máu hoặc tổn thương thần kinh. Trong đó, siêu âm được sử dụng phổ biến nhất vì cho phép quan sát đường đi và hướng kim theo thời gian thực.
Các bước thực hiện:
-
Kỹ thuật viên sát khuẩn vùng gối, tiêm nông dưới da một lượng nhỏ thuốc tê.
-
Đặt đầu dò siêu âm tại các mốc giải phẫu ở các góc phần tư quanh khớp gối. Hình ảnh mô mềm, xương, mạch máu, thần kinh sẽ hiện rõ nhờ sóng siêu âm.
-
Di chuyển đầu dò để quan sát các cấu trúc từ nhiều góc độ. Dây thần kinh thường đi song song với động mạch, tĩnh mạch; cần chú ý mối liên quan giữa các nhánh thần kinh, cân cơ và mốc xương.
-
Sát khuẩn lại, bác sĩ đâm kim theo vị trí xác định, xuyên qua da, cân cơ, tiếp cận gần mạch máu nhưng tránh đâm xuyên mạch. Khi cảm nhận chạm xương và hình ảnh trên siêu âm phù hợp, bác sĩ kiểm tra bằng cách rút nhẹ piston:
-
Nếu thấy máu trào ra kim → chỉnh lại góc kim vì đã đâm vào mạch.
-
Nếu không có máu → bơm thuốc tê còn lại.
-
-
Lặp lại thao tác ở đủ bốn góc phần tư quanh khớp; thuốc tê sẽ phát huy tác dụng tức thì tại mỗi vị trí.
-
Ở một số cơ sở, có thể dùng thêm máy kích thích thần kinh cầm tay phát xung điện cường độ thấp để xác định chính xác vị trí thần kinh qua đáp ứng co cơ hoặc cảm giác châm chích nhẹ, không gây đau.
Chỉ định phong bế thần kinh
Phong bế thần kinh có thể được lựa chọn cho những trường hợp thoái hóa khớp gối mạn tính mức độ nặng, đặc biệt khi bệnh nhân không đáp ứng với điều trị bảo tồn thông thường. Tuy nhiên, cần loại trừ nguyên nhân đau khác, như viêm khớp cấp gây sưng, nóng, đỏ, đau – vì phong bế thần kinh chỉ phù hợp với đau do chèn ép thần kinh khi khe khớp hẹp, gai xương cọ xát.
Với các trường hợp thoái hóa nặng nhưng không đủ điều kiện phẫu thuật, phong bế thần kinh cũng là giải pháp hợp lý. Dù thay khớp gối nhân tạo, nội soi kích thích tủy xương, hoặc đục xương sửa trục có thể giảm đau triệt để và khôi phục tầm vận động, nhưng người cao tuổi hoặc có bệnh lý mạn tính (rối loạn đông máu, tăng huyết áp, đái tháo đường, đang dùng thuốc chống đông) thường bị chống chỉ định phẫu thuật. Trong những trường hợp này, gây tê vùng bằng phong bế thần kinh là lựa chọn an toàn, hiệu quả.
Chống chỉ định phong bế thần kinh
Mặc dù phong bế thần kinh là thủ thuật tương đối đơn giản, nhưng không phải ai cũng phù hợp. Các trường hợp sau cần cân nhắc hoặc chống chỉ định:
-
Người mắc bệnh lý về đông – cầm máu hoặc đang sử dụng thuốc chống đông hàng ngày.
-
Tiền sử dị ứng với thuốc tê, thuốc giảm đau, hoặc steroid, vì hiệu quả phương pháp phụ thuộc vào hoạt chất sử dụng.
-
Đang có viêm khớp gối cấp tính với dấu hiệu sưng, nóng, đỏ, đau rõ rệt; mũi tiêm có thể mang vi khuẩn vào ổ khớp, làm nặng thêm tình trạng viêm, đồng thời không đạt hiệu quả giảm đau.
-
Đã từng gặp biến chứng trong hoặc sau các lần phong bế thần kinh trước đó, cần được bác sĩ chuyên khoa đánh giá kỹ trước khi quyết định.
Ưu điểm phong bế thần kinh
Ưu điểm lớn nhất của phong bế thần kinh là khả năng giảm đau tại chỗ, tức thời. Khác với các phương pháp điều trị bảo tồn hoặc dùng thuốc cần thời gian để phát huy tác dụng, thuốc gây tê khi tiêm gần dây thần kinh sẽ ngay lập tức phong tỏa dẫn truyền và triệt tiêu cảm giác đau.
Nhờ hướng dẫn dưới siêu âm, hình ảnh khớp gối được hiển thị rõ ràng, giúp bác sĩ nhận diện mô mềm, mạch máu, dây thần kinh ngay tại thời điểm thực hiện. Bác sĩ có thể đưa kim chính xác, quan sát trực tiếp trên màn hình để điều chỉnh góc và đường đi, giảm thiểu tối đa tổn thương không cần thiết.
Trước đây, gây tê vùng thường được thực hiện bằng chụp X-quang (C-arm) liên tục để định vị mũi kim, khiến cả bệnh nhân và bác sĩ phải chịu phơi nhiễm tia X. Ngược lại, siêu âm không gây độc hại, thao tác nhanh và an toàn hơn.
Phong bế thần kinh qua siêu âm gần như không gây xâm lấn. Bệnh nhân chỉ cảm giác đau nhẹ khi kim xuyên qua da, vết thương nhỏ bằng đầu kim, nhanh lành, giảm nguy cơ viêm nhiễm.
Nhược điểm của phong bế thần kinh
Chi phí thực hiện phong bế thần kinh thường cao hơn so với các phương pháp điều trị bảo tồn thông thường như thay đổi lối sống, luyện tập, dùng thuốc. Mức giá phụ thuộc vào loại thuốc gây tê, liều lượng sử dụng, và tình trạng đau của từng người.
Phong bế thần kinh trong điều trị thoái hóa khớp gối chỉ được thực hiện tại các cơ sở có máy siêu âm và trang thiết bị hiện đại, nhằm hỗ trợ bác sĩ xác định chính xác vị trí thần kinh. Hiệu quả giảm đau phụ thuộc lớn vào tay nghề, kỹ năng, kinh nghiệm của bác sĩ, giúp thao tác chính xác, giảm nguy cơ tai biến.
Hiệu quả của phương pháp
Phong bế thần kinh giúp giảm đau tức thì bằng cách tiêm thuốc tê gần dây thần kinh, ngăn chặn ngay dẫn truyền cảm giác đau đến não. Hiệu quả giảm đau có thể đạt ít nhất 50% trong 24 giờ sau thủ thuật.
So với thuốc uống, phong bế thần kinh cho hiệu quả giảm đau tại chỗ tốt hơn, cần lượng thuốc ít và ít gây tác dụng phụ lên các cơ quan khác.
Khi kiểm soát được cơn đau, bệnh nhân có thể sớm tập vận động, đi lại ngay trong ngày đầu sau tiêm. Nhờ đó, quá trình phục hồi diễn ra nhanh hơn, giúp cải thiện khả năng đi lại và nâng cao chất lượng sống.
Nguy cơ, biến chứng của phương pháp
Một số nguy cơ, biến chứng tại chỗ có thể xảy ra sau tiêm, bao gồm:
-
Viêm nhiễm tại khớp: sưng, nóng, đỏ, đau do vi khuẩn xâm nhập trong quá trình đâm kim.
-
Bầm tím, tụ máu: xảy ra khi kim đâm xuyên mạch máu.
-
Khó chịu hoặc đau dữ dội tại chỗ tiêm: cần báo ngay cho bác sĩ để được xử lý; có thể giảm đau bằng chườm lạnh hoặc thuốc giảm đau, kháng viêm.
Dị ứng thuốc tê có thể gây nổi mày đay, khó thở, nặng hơn là sốc phản vệ nguy hiểm. Ngoài ra, một số tác dụng phụ khác như chóng mặt, buồn nôn, nôn cũng có thể xuất hiện. Vì vậy, bệnh nhân cần thông báo tiền sử dị ứng thuốc cho bác sĩ trước khi tiêm.
Ngộ độc thuốc tê do quá liều là biến chứng hiếm gặp nhưng rất nguy hiểm. Bác sĩ phải cẩn thận đánh giá, căn chỉnh liều lượng thuốc tê phù hợp.
Tổn thương mạch máu, thần kinh, cơ quanh khớp cũng là nguy cơ tiềm ẩn. Thuốc tê có thể ảnh hưởng cục bộ đến hệ thần kinh, gây cảm giác tê hoặc yếu cơ ở chân; trong thời gian này, cần có người hỗ trợ khi đi lại để tránh té ngã. Cảm giác tê thường hết trong vòng 8 giờ. Nếu tình trạng kéo dài nhiều ngày, có thể do kim đâm trúng thần kinh, cần báo ngay cho bác sĩ.
Vậy ra phong bế thần kinh đúng là một phương pháp hữu hiệu đối với thoái hóa khớp nói chung và khớp gối nói riêng. Những cơn đau dai dẳng sẽ tan biến, tầm vận động nhanh chóng được khôi phục và bạn sẽ lại làm chủ cuộc sống của chính mình. Nếu vẫn còn thắc mắc về phương pháp phong bế thần kinh, sao còn ngần ngại mà không đến với Dr Knee chúng tôi để được giải đáp cặn kẽ.
